Szarzyński (Sęp-Szarzyński) Dymitr, pseud.: Dym. Szar., wątpliwe D. Sz. (1875–1963), prawnik, wydawca, bankowiec.
Ur. 31 XII (19 XII st.st.) w Jachnach (pow. kaniowski), był synem Zygmunta (1843–1898), urzędnika, i Krystyny z Hołowińskich (1845–1908). Miał cztery siostry: Józefę (1871–1931), żonę Czesława Jasieńskiego, nauczycielkę, Paulinę (1873–1938), Magdalenę (1878–1886), Marię (1880–1954), oraz braci: Włodzimierza (1882–1952) i Kazimierza (1884–1885).
Po zdaniu egzaminu dojrzałości w r. 1896 w Gimnazjum Klasycznym w Białej Cerkwi wyjechał S. do Petersburga i na tamtejszym uniwersytecie przez rok studiował matematykę, następnie prawo. Ukończywszy studia w r. 1901, osiadł w Kijowie, gdzie odbył praktykę adwokacką u Stanisława Żeromskiego, jednocześnie kierował biurem administrującym posiadłościami Branickich; włączył się w działalność Polskiego Tow. Oświaty Ludowej na Rusi. W redagowanym przez Jana Władysława Dawida warszawskim tygodniku „Głos” opublikował artykuły Kilka słów o antyklerykalizmie (R. 17: 1902 nr 38) i Życie prowincjonalne (R. 19: 1904 nr 6). W l. 1903–5 był członkiem zarządu tajnego Tow. Wykładów Popularnych (tzw. Polski Uniw. Latający), w ramach którego miał odczyty z nauki o państwie. Zasiadał w zarządzie powołanego pod koniec r. 1904 Tow. Kresowego Politycznego. Był jednym z założycieli i wiceprezesem powstałego w r. 1906 Związku Oficjalistów i Pracowników Rolnych na Rusi (Związek Gniewański). Uzyskawszy 27 XII 1905 zezwolenie władz rosyjskich, wydawał wraz z Arturem Śliwińskim od 14 III do 13 VII 1906 dziennik „Głos Kijowski” o charakterze społecznie radykalnym oraz narodowo-niepodległościowym; był odpowiedzialny za profil literacki, kulturalny i ekonomiczny tego periodyku. Z „Głosem Kijowskim” współpracowali m.in. Aureli Drogoszewski, Wilhelm Feldman, Andrzej Niemojewski, Czesław Pietkiewicz, Zygmunt Pietkiewicz, Wacław Sieroszewski i Leon Wasilewski; ukazały się sto dwa numery. Od r. 1905 prowadził S. w Kijowie, jako adwokat przysięgły, samodzielną kancelarię. W l. 1907–10 był prezesem Polskiego Tow. Oświaty Ludowej na Rusi. Od r. 1908 lub 1911 pełnił funkcję radcy prawnego kijowskiego oddz. Rosyjskiego Banku Handlowo-Przemysłowego («Petropari»). Sygnował list zbiorowy z 12 V 1911, popierający antyklerykalną i wolnomyślicielską działalność Andrzeja Niemojewskiego, wydawcy „Myśli Niepodległej” (1911 nr 173). W Kijowie działał w Polskim Tow. Kolonii Letnich (od r. 1913 jako sekretarz).
Po wybuchu pierwszej wojny światowej był S. jednym z przywódców powołanego 14 IX 1914 w jego mieszkaniu konspiracyjnego Polskiego Związku Politycznego na Rusi, a w r. 1917 jego legalnej ekspozytury, Polskiego Związku Demokratycznego na Rusi; był też wiceprezesem Polskiej Centrali Demokratycznej. Powołany do armii carskiej w r. 1916, służbę odbywał w Rosyjskim Czerwonym Krzyżu do r. 1917. Od t.r. zasiadał w Zarządzie Kijowskiego Prywatnego Banku Handlowego. W l. 1917–18 wybrany z listy polskiej do kijowskiej Rady Miejskiej, sprawował funkcję przewodniczącego koła radnych Polaków oraz wszedł do Zarządu Miejskiego, w którym objął kierownictwo Wydz. Finansowo-Budżetowego. Zaangażował się w rozwój polskiego szkolnictwa powszechnego w Kijowie, m.in. w marcu 1919 gwarantował pożyczkę dla Polskiej Macierzy Szkolnej. Aresztowany w lipcu t.r. przez organ bolszewików «Czeka», przebywał przez miesiąc w więzieniu.
Dn. 6 XI 1919 wyjechał S. z rodziną z Kijowa i pociągiem towarowym dotarł po dwudziestu trzech dniach do Krakowa. Następnie zamieszkał w Warszawie, gdzie od 15 I 1920 pracował w Polskim Banku Komunalnym S.A., w którym był członkiem zarządu i zastępcą dyrektora naczelnego; był też (do r. 1935) delegatem do Związku Banków w Polsce. W czasie wojny polsko-sowieckiej od 1 VIII 1920 pełnił służbę w 4. plutonie Straży Obywatelskiej. Od r. 1922 zasiadał w Radzie Nadzorczej Gospodarczego Zrzeszenia Samorządu Terytorialnego w Warszawie. W l. 1923–6 był skarbnikiem w Zarządzie Głównym Polskiego Tow. Czerwonego Krzyża (od r. 1927 PCK); kierował komisjami: finansowo-budżetową i odznaczeń. Na łamach tygodnika (od r. 1927 dwutygodnika) „Oszczędność” postulował powołanie organizacji reprezentującej polskie instytucje oszczędnościowe (Sprawa utworzenia wspólnej reprezentacji instytucji oszczędnościowych w Polsce, R. 2: 1926 nr 34/35) oraz omawiał organizacje nowo powstałe (Związek Miejskich i Powiatowych Kas Oszczędności, 1927 nr 7). Współtworzył w r. 1927 Biuro Zjazdów Instytucji Oszczędnościowych w Polsce i do r. 1931 był jego wiceprezesem. Wybrany 22 V 1927 z listy Gospodarczego Komitetu Obrony Polskości Stolicy do Rady Miejskiej m. stoł. Warszawy, pełnił w niej funkcję członka komisji finansowo-budżetowej i regulaminowo-prawnej. Dn. 2 VII 1928 został wybrany na wiceprezesa Rady Miejskiej; powołano go także do Komitetu Rozbudowy m. stoł. Warszawy. W Radzie zasiadał do jej rozwiązania w r. 1934. W dzielnicy Ochota współzakładał w r. 1928 spółdzielnię mieszkaniową i zamieszkał w wybudowanym przez nią budynku przy ul. Mochnackiego 4. Był współprzewodniczącym I Ogólnokrajowego Zjazdu Komunalnych Kas Oszczędności (22–23 IX 1929) towarzyszącego Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu. Wykładał na kursach dokształcających i instrukcyjnych dla pracowników komunalnych kas oszczędności (1930, 1935). Od r. 1930 zasiadał w Radzie powołanego wówczas Związku Związków Komunalnych Kas Oszczędności w Warszawie. Współtworzył powstałe t.r. Stow. Białocerkiewian, które od 14 V 1936 działało jako Koło Przyjaciół Wołynia przy Tow. Rozwoju Ziem Wschodnich; S. został wtedy jego prezesem. W dn. 18–20 IX 1933 uczestniczył w I Zjeździe Słowiańskich Komunalnych Kas Oszczędności w Krakowie; następnie opublikował Wrażenia ze Zjazdu w Krakowie („Oszczędność” 1933 nr 18). W l. 1935–6 był członkiem Generalnej Komisji Oszczędnościowo-Oddłużeniowej dla Samorządu przy Prezydium Rady Ministrów. Dn. 22 V 1938 został wybrany do Głównego Sądu Rozjemczego. W „Oszczędności” (R. 14: 1938 nr 16/17) zamieścił artykuł o znaczeniu komunalnych kas oszczędności Na IV Ogólnopolski Kongres Komunalnych Kas Oszczędności, który odbył się 10–11 IX 1938 we Lwowie. Był przewodniczącym komitetu wydawniczego księgi pamiątkowej białocerkiewian „Biała Cerkiew” (W. 1939), napisanej przez Jadwigę Wojciechowską-Żywultową. W r. 1939 został prezesem Rady Nadzorczej Gospodarczego Zrzeszenia Samorządu Terytorialnego w Warszawie i pełnił tę funkcję do r. 1946; w r.n. zakończył działalność w Radzie. Po powstaniu warszawskim 1944 r. siedzibę Polskiego Banku Komunalnego przeniesiono w grudniu t.r. do Krakowa; S. zamieszkał tam z rodziną. Po zakończeniu działań wojennych Bank przeniesiono w czerwcu 1945 do Łodzi, a we wrześniu 1948 do odbudowanego budynku w Warszawie.
Dn. 31 III 1949 został S. odwołany ze stanowiska członka zarządu Polskiego Banku Komunalnego (od listopada t.r. Bank Komunalny); od 1 VIII t.r. pracował w nim na stanowisku radcy prawnego. Dn. 30 VI 1950 przeszedł na emeryturę. W tym czasie napisał wspomnienia, szkice genealogiczne i opracowania dotyczące m.in. Polskiego Tow. Oświaty Ludowej na Rusi, Polskiego Związku Politycznego Polaków na Rusi (rkp. w AP m. stoł. W. i B. Narod.). Zmarł 30 I 1963 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kw. 283 rząd 3 grób 18). Był odznaczony Krzyżem Niepodległości (1934), Złotym Krzyżem Zasługi i francuskim Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej.
Z małżeństwa zawartego w r. 1911 w Kijowie z Janiną Mikuszewską (1887–1966), córką Józefa i Zofii z domu Spława-Neyman, studentką fortepianu kijowskiej Wyższej Szkoły Muzycznej, Akad. Muzycznej w Monachium (1910–11) i warszawskiego Konserwatorium Muzycznego (po r. 1920), siostrą Zofii, pierwszej żony Juliana Skupiewskiego (zob.), miał S. dwie córki: Annę (zob. Rewska Hanna) i Krystynę (ur. 1918), absolwentkę SGGW (1946) i Inst. Orientalistycznego Uniw. Warsz. (1966), doktor sumerologii (1986).
Fot., w: Księga pamiątkowa Ogólno-Polskiego Zjazdu Instytucji Oszczędnościowych, Warszawa 28 czerwca 1931, [W. 1931]; – Bibliogr. Warszawy, V, VI; Słown. pseudonimów, IV; Wojtasiewicz S., Głos 1900–1905. Bibliografia zawartości, Wr. 1954; – Abramek Z., Powstanie i działalność Polskiego Czerwonego Krzyża (1912–1951), W. 2001; Jabłoński H., Ministerium Spraw Polskich Ukraińskiej Republiki Ludowej 1917–1918, „Niepodległość” T. 20: 1939 z. 1 s. 79; Jurkowski R., „Gazeta Wileńska” i „Głos Kijowski” (Z dziejów polskiej prasy radykalno-liberalnej na Litwie i Ukrainie w 1906 roku), „Kwart. Hist. Prasy Pol.” R. 26: 1987 nr 4 s. 66–8; Kacprzak M., Towarzystwo Rozwoju Ziem Wschodnich 1933–1939, Ł. 2005; Kasprzycki J., Korzenie miasta. Warszawskie pożegnania, W. 1999 IV; Kornecki J., Oświata polska na Rusi w czasie wielkiej wojny, W. 1937; Korzeniowski M., Za Złotą Bramą. Działalność społeczno-kulturalna Polaków w Kijowie w latach 1905–1920, L. 2009; Łukawski Z., Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wr. 1978; Nicieja S. S., „Polski Kijów” i jego zagłada w latach 1918–1920 w świetle wspomnień kijowian, „Przegl. Wschodni” T. 2: 1992/3 z. 4 s. 854; Sadowski L., Wizerunki inteligencji prowincjonalnej, w: Inteligencja polska XIX i XX wieku, W. 1983 III; Szczepański J., Bolszewicy u wrót Warszawy, „Kron. Warszawy” 2000 nr 3/4 (113/14) s. 125, 127, 133, 135; Ślisz A., Prasa polska w Rosji w dobie wojen i rewolucji (1915–1919), W. 1968; Wierzejski W. K., Fragmenty z dziejów Polskiej Młodzieży Akademickiej w Kijowie (1864–1920), „Niepodległość” T. 19: 1939 z. 1 s. 460; Zawadzki J., Dziesięć lat samorządu Warszawy w niepodległej Polsce, „Kron. Warszawy” R. 5: 1929 nr 3 s. 7 (fot.), s. 19; Zienkiewicz T., Polskie życie literackie w Kijowie w latach 1905–1918, Olsztyn 1990; – Garztecki S., Codzienna prasa polska w Kijowie w latach 1906–1918. Wspomnienia, „Roczn. Hist. Czasopiśm. Pol.” T. 8: 1969 z. 1 s. 110 (błędne imię); Kapitał państwowy w spółkach prawa handlowego u schyłku Drugiej Rzeczypospolitej. Szczegółowe sprawozdanie z działalności przedsiębiorstw o kapitale mieszanym za rok 1937 wzgl. 1937/1938, Kr. 2004; – „Gaz. Bankowa” R. 3: 1923 nr 7 s. 13; „Oszczędność” R. 1: 1925 nr 5 s. 7, R. 3: 1927 nr 9 s. 145, nr 12 s. 145, nr 13/14 s. 154, R. 4: 1928 nr 1 s. 9, nr 9 s. 103, 106, 109, R. 5: 1929 nr 20 s. 254, 256, R. 6: 1930 nr 4 s. 45, nr 6 s. 70–2, nr 7 s. 88, R. 7: 1931 nr 18 s. 245, R. 8: 1932 nr 13/14 s. 166, nr 20 s. 242, nr 22 s. 266, nr 23 s. 280, R. 9: 1933 nr 5 s. 52, nr 10 s. 126, 130, nr 12/13 s. 158, nr 17 s. 205, nr 18 s. 215, nr 20 s. 246, R. 10: 1934 nr 9 s. 143, R. 12: 1936 nr 1 s. 8, nr 10 s. 134, R. 13: 1937 nr 20 s. 401, nr 22 s. 438; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1963: „Tyg. Powsz.” nr 9, „Życie Warszawy” nr 29; – Mater. Red. PSB: Biogram S-ego oprac. przez córkę Krystynę (15 XII 1990); – AP m. stoł. W.: Zbiór S-ego (nr 1731, fot.); B. Narod.: rkp. akc. 8746–7, rkp. akc. 13657–9, rkp. akc. 13686.
Red